მსოფლიო ეკონომიკისა და მრეწველობის განვითარების თანამედროვე ეტაპზე სულ უფრო მეტად მწვავდება საკითხი სამრეწველო ობიექტების საქმიანობის თანმდევი ნაჩრენების მიერ გარემოს დაბინძურების პრობლემებთან დაკავშირებით. 

   უნდა აღინიშნოს, რომ დღეისათვის, მსოფლიოში ერთ სულ მოსახლეზე ყოველწლიურად მოიპოვება და გადამუშავდება 20 ტონამდე ბუნებრივი წიაღისეული, რომელიც თავის მხრივ საჭიროებს 800 ტ.-მდე წყლისა და 2,5 კვტ/სთ ელექტრული ენერგიის დანახარჯს. აღნიშნული 20 ტონიდან, 90-98% მიდის ტექნოგენურ ნარჩენებში. თანამედროვე გამოკვლევებით, დადგინდა, რომ ერთ სულ მოსახლეზე წელიწადში მოსული საყოფაცხოვრებო ნარჩენი 0,3-0,6 ტონას არ აღემატება, დანარჩენი 18-19 ტონა კი სწორედ სამრეწველო აქტივობების შედეგად წარმოქმნილ ნარჩენებზე მოდის. ჯამში დედამიწაზე დაგროვილია ასეულობით მილიარდი ტონა საწარმოო ნარჩენი, რომელიც გარემოს გამოუსწორებელ ეკოლოგიურ ზიანს აყენებს. აქედან გამომდინარე, თანამედროვე მსოფლიო თანამეგობრობა ბოლო ათწლეულის მანძილზე ინტენსიურად მუშაობს აღნიშნულ პრობლემატიკაზე და ნარჩენთა უსაფრთხო გადამუშავების დარგს ერთ-ერთ უმთავრეს პრიორიტეტად განიხილავს.

   მძიმე მრეწველობის კუთხით, განსაკუთრებულ აქტუალობას იძენს პრობლემები მტვერაირული გამონაბოლქვების, წვის მყარი პროდუქტების, წვრილდისპერსიული ლითონური და ოქსიდური მტვერის, შლამების, წიდების და ელექტროტექნიკის ჯართის მაღალტექნოლოგიური ენერგოეფექტური უტილიზაციის შესახებ. აღნიშნულ სამრეწველო ნარჩენებს სხვაგვარად ტექნოგენურ ნარჩენებსაც უწოდებენ, ხოლო დარგი, რომელიც ითვალისწინებს ამ უკანასკნელთა უტილიზაციას, ტექნოგენური ნარჩენების რეციკლირების ახალ მიმართულებად მოიხსენება. თანამედროვე გაგებით, ტექნოგენური ნარჩენების რეციკლირება საკმაოდ ფართო ცნებაა და ის ასევე ითვალისწინებს ნარჩენებისაგან და მათ მიერ დაბინძურებული ნიადაგებისა და წყლებისაგან სასარგებლო ლითონური ელემენტების ექსტრაქციას მათი კვლავწარმოების პროცესში ჩართვის მიზნით. ამ მიმართულებას სხვაგვარად ლითონთა რეცირკულაციასაც უწოდებენ.

   ჩვენს სინამდვილეში, სსიპ “ფერდინანდ თავაძის მეტალურგიისა და მასალათმცოდნეობის ინსტიტუტის” ბაზაზე, “ლითონშემცველი ტექნოგენური ნარჩენების რეციკლირების ლაბორატორიის” საქმიანობის პერსპექტივა უპირატესად განიხილება შემდეგი მიმართულებებით:

1. საწარმოო ნარჩენთა მეორადი გადამუშავების მაღალმწარმოებლური ფიზიკო-ქიმიური ტექნოლოგიებისა და მოწყობილობების დამუშავება და კვლევა: 

1.1. ფეროშენადნობთა წარმოების ნარჩენებისაგან მეორადი საკაზმე ნედლეულის მომზადების მაღალმწარმოებლური ენერგოეფექტური ტექნოლოგიის დამუშავება; 

1.2. ფეროშენადნობთა წარმოების არაკონდიციური ლითონური ნარჩენების უტილიზაციის ენერგოეფექტური ტექნოლოგიის დამუშავება; 

1.3. მანგანუმშემცველი წვრილდისპერსიული ტექნოგენური ნარჩენების თერმოაქტივიზაციის, მანგანუმისა და სხვა თანმხლები ლითონების თმს მეთოდებით აღდგენისა და სპეციალური დანიშნულების შენადნობებში რეციკლირების ტექნოლოგიის დამუშავება;

1.4. ელექტროტექნიკის ჯართისაგან იშვიათ, ძვირფას და ფერად ლითონთა ექსტაქციის ტექნოლოგიების დამუშავება.

2. ლითონთა ბიოტექნოლოგია: 

2.1. გეოთერმული წყლებიდან მაღალაქტიური შტამების მიღება; 

2.2. ტექნოგენური ნარჩენების უტილიზაცია ბაქტერიული გამოტუტვის გზით; 

2.3. მანგანუმის მადნის ბიოგამდიდრება ფოსფორისა და სილიციუმის მოცილებით; 

2.4. მადნეულის გამდიდრების ნარჩენებიდან ფერადი და ძვირფასი ლითონების ექსტრაქცია ბაქტერიული გამოტუტვის გზით.
3. ლითონთა ფიტორემედიაცია: 

3.1. კულტურული და ადგილობრივ ველურ მცენარეებთა სახეობებში ისეთი მცენარეების შერჩევა, რომლებიც დიდ ბიომასას აწარმოებენ და მაქსიმალურად აკუმულირებენ მძიმე ლითონებს და რადიონუკლიდებს; 

3.2. მძიმე ლითონებიდან და რადიონუკლიდებიდან ნიადაგის გაწმენდის დროის შემცირება, მასში მცენარეების ოპტიმალური ბიომასის მიღწევისას, ფიტოექსტრაქციის ეფექტორების შეტანით, რომლებიც მრავალჯერადად ზრდიან ლითონთა დაგროვებას მიწისზედა ბიომასაში; 

3.3. დაბინძურებული ბიომასის გამოყენება ბიოსაწვავად და დანახშირებული მცენარეებიდან მძიმე და ფერადი ლითონების რეკუპერაცია. 

   საქართველოსათვის, როგორც კავკასიის რეგიონში ლიდერი სამრეწველო პოტენციალის მქონე ქვეყნისათვის, მისი ეკონომიკის სწრაფად რეფორმირების აუცილებლობის მოთხოვნიდან გამომდინარე, დასმული პრობლემების გადაჭრაზე მუშაობა ნამდვილად პრიორიტეტულ საქმედ უნდა ჩაითვალოს, რადგანაც მრავალი ათწლეულის მანძილზე დაგროვილი მილიონობით ტონა საწარმოო ნარჩენების კვლავწარმოებაში დაბრუნება, რასაც ამჟამად კიდევ ემატება მიმდინარე წარმოების მიერ გამოყოფილი ნარჩენები, არსებითი ეკონომიკური და ეკოლოგიური ეფექტის მომტანია. მაგალითისათვის მოვიყვანთ საქართველოს მრეწველობის ფლაგმანის და ეკონომიკური ლიდერის - ზესტაფონის ფეროშენადნობთა ქარხნის (ამჟამად შპს “ჯორჯიან მანგანეზი”) მონაცემებს, კერძოდ კი იმას, რომ ყოველწლიურად აქ გამოიყოფა და ღია ატმოსფერულ პირობებში საწყობდება 11-15 ათ. ტონა მანგანუმშემცველი მტვერი (მანგანუმის შემცველობით 20-24%) და 350-400 ათასი ტონა წიდა (მანგანუმის შემცველობით 14-20%). გადამუშავებით კი, უკეთეს შემთხვევაში, გადამუშავდება შლამად ქცეული მტვერის მხოლოდ 10%. აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ ფერად, კეთილშობილ და იშვიათ ლითონთა მსოფლიო ბაზრის მონაცემთა მიხედვით, ფასები ამ პროდუქტებზე განუწყვეტელი ზრდის დინამიკით ხასიათდება, ამასთან ასევე იზრდება ე.წ. მეორადი (რეცირკულირებადი) ლითონების ხვედრითი წილიც, რაც პირველადი ნედნეულის დეფიციტურობაზე მიუთითებს და ჩვენს მიერ დასმულ ამოცანებს და მათი გადაჭრის გზებს აქტუალობას მატებს. 

   მიგვაჩნია, რომ ლითონშემცველ ტექნოგენურ ნარჩენთა რეციკლირების შერჩეულ მიმართულებებს ალტერნატივა არ გააჩნია. აქვე, უნდა აღინიშნოს, რომ ლაბორატორიაში უკვე არსებობს რიგი ინოვაციური ტექნიკური გადაწყვეტებისა, რომელთაც პრაქტიკული განხორციელების შანსი უნდა მიეცეთ. 

ლითონთა ბიოტექნოლოგიის კვლევებისათვის გამოყენებული ნედლეული:

ქალკოპირიტი	საწარმოო მტვერი	ბაქტერიული ხსნარი	შლამი

ლითონთა ბიოტექნოლოგიით მიღებული პროდუქტები:

მანგანუმის სულფატისწყალხსნარი	სპილენძის სულფატისწყალხსნარი	მანგანუმის სულფატი
შაბიამანი	ლითონური მანგანუმი	მანგანუმის დოიქსიდი

ძირითადი მოწყობილობები ლითონთა ბაქტერიული გამოტუტვისათვის:

ფერმენტატორი	ავტოკლავი	პოლაროგრაფი	თერმოსტატი

ლაბორატორიის უფროსი,აკადემიური დოქტორი:  

გიგო ჯანდიერი

E-mail: gigo.jandieri@yahoo.com